Και οι τοίχοι έχουν …στόματα

Της Νατάσας Κεφαλληνού

 Από το περιοδικό Αναιρέσεις #16

Ένα σπρέι, ένα κομμένο χαρτόνι ή/ πλαστικοποιημένη φωτοτυπία ή/ ακτινογραφία (stencil)  και ένα κοπίδι. Κουβαλώντας αυτά τα σύνεργα κυκλοφορούν δύο – δύο τα βράδια στα «ύποπτα» στενά της πόλης.  Με ευέλικτες κινήσεις βγάζουν τo stencil, κοιτάζουν δεξιά αριστερά, ο ένας κρατάει το χαρτόνι, ο άλλος περνάει στα γρήγορα το σπρέι και χάνονται μέσα στη νύχτα χωρίς δεύτερη ματιά (ίσως την επόμενη να ξαναπεράσουν για να δουν / φωτογραφήσουν το «δημιούργημα» τους).

To stencil, που αποτελεί ένα είδος της «τέχνης του δρόμου» /streetart, έκανε δυναμικά την εμφάνιση του στη Δύση στα zeros, με πιο δημοφιλή εκπρόσωπο το Banksy.    Τα τελευταία χρόνια τα… παιδιά του Banksy,  έχουν αρχίσει να αφήνουν τα… ίχνη τους και στην αθηναϊκή μητρόπολη. «Τα πρώτα stencil στο κέντρο της Αθήνας τα είδα το 2003-2004. Έγραφαν ‘’ο χαμένος τα παίρνει όλα’’, διαφημίζοντας προφανώς την ομώνυμη ταινία» μας πληροφορεί ο  Mapet, ο οποίος  «χτυπάει» stencil από το 2006, υπογράφοντας με αυτό το όνομα.

«Καθαροί τοίχοι λερές συνειδήσεις»

Το stencil (όπως και τα άλλα είδη της streetart) αποτελεί μια παρέμβαση στο δημόσιο χώρο.  Οι γκρίζοι τοίχοι της πόλης αποκτούν χρώμα και φωνή. Στέλνουν μηνύματα σε άγνωστους παραλήπτες. Τα stencil  βγάζουν τη γλώσσα σε μια εξωραϊσμένη, πλήρως εμπορευματοποιημένη (και τελευταίως στρατικοποιημένη) εικόνα της πόλης, όπου η διαφήμιση μονοπωλεί τεράστιες επιφάνειες και αιχμαλωτίζει το βλέμμα. «Το να ‘’βάφεις’’ ένα τοίχο στο δρόμο, ιδιαίτερα με ένα πολιτικό stencil, είναι σαν να βρίσκεσαι σε πόλεμο με τη διαφήμιση, το τσιμέντο, την ‘’κοινή λογική’’ των ΜΜΕ. Είναι μια προσπάθεια να διεκδικήσεις και να επανοικειοποιηθείς το δημόσιο χώρο» υποστηρίζει ο συνομιλητής μας. Μάλιστα οι στενσιλάδες σε αυτό τον «πόλεμο» πολλές φορές χρησιμοποιούν τα ίδια μέσα με αυτά του εχθρού τους (καθώς είναι αρκετά διαδεδομένη η χρήση logo, σημάτων εταιρειών, διαφημιστικών συμβόλων κλπ.) διαστρέφοντας φυσικά το αρχικό τους νόημα.

Ο τοίχος είχε τη δική του ιστορία

Από τη γερμανική κατοχή ως την εξέγερση του Πολυτεχνείου και τον Δεκέμβρη του ’08, η

εκδήλωση της κοινωνικής διαμαρτυρία στους τοίχους της Αθήνας, αποτελούσε και αποτελεί ένα διαρκές φαινόμενο στην ιστορία της πόλης. Η «παράδοση» αυτή, των πολιτικών συνθημάτων στους τοίχους, φαίνεται να έχει επηρεάσει και τους δημιουργούς του stencil, οι οποίοι εκφράζουν μέσω των εικονικών τους μηνυμάτων: κοινωνικές ευαισθησίες, πολιτικές θέσεις και απόψεις, αιχμηρή  κριτική στην κοινωνία του θεάματος κ.λπ. «Τα περισσότερα stencil στην Αθήνα είναι πολιτικά» λέει o  Mapet (χωρίς να ξεχνάει βέβαια και το θιασώτη της Μαντόνα, που έχει απεικονίσει τη φιγούρα της -σε όλα τα στάδια της καριέρας της- σε κάθε δρόμο του κέντρου).
«Η τέχνη και η πολιτική είναι άρρηκτα δεμένες στα stencil, τα οποία χρησιμοποιούνται και ως ένα είδος προπαγάνδας. Το πλεονέκτημα τους είναι ότι η μορφή που επιλέγεις  -η εικόνα και ειδικά η γραμματοσειρά- κάνει το μήνυμα πιο ευανάγνωστο, πιο πιασάρικο από ότι ένα απλό σύνθημα» μας εξηγεί, που υποστηρίζει ότι το stencil αποτελεί βασικό εργαλείο των κοινωνικών κινημάτων, ιδιαιτέρα των νεολαιίστικων. Άλλωστε «τα περισσότερα stencil  προκύπτουν από ανθρώπους που συμμετέχουν στα κινήματα και εμπνέονται από αυτά» συνεχίζει, ενώ μας υπενθυμίζει τη χαρακτηριστική εικόνα των διαδηλωτών που κινούνται παραπλεύρως των πορειών κάνοντας stencil. Πλέον και πολιτικές συλλογικότητες χρησιμοποιούν τα stencil για τη διάχυση των ιδεών τους, αντί για πιο παραδοσιακούς τρόπους.
Φυσικά το stencil δεν είναι απλά μια «ξερή» πολιτική δήλωση, καθώς φλερτάρει ξεκάθαρα και με την καλλιτεχνική έκφραση.

Σπρέι vs γκλοπ

«Οι μπάτσοι είναι παντού αλλά ο έρωτας μας κάνει αόρατους» γράφει ένα stencil που κοιτώ καθημερινά, ενώ προσπερνώ κρυφογελώντας τη διμοιρία των ΜΑΤ στη γωνία του δρόμου. Οι καλλιτέχνες του δρόμου συχνά πυκνά ήρθαν αντιμέτωποι με τα γκλοπ της καταστολής, λόγω της δράσης τους. Υπό αυτές τις συνθήκες το stencil είχε δύο πλεονεκτήματα που ώθησαν στη διάδοση του: Η ταχύτητα διεκπεραίωσης και η ασφάλεια του δημιουργού – από τις επιθέσεις της καταστολής. «Στην Αθήνα οι μπάτσοι δεν μας πολυκυνηγάνε. Δεν ισχύει βέβαια το ίδιο σε άλλες χώρες, όπως την Αγγλία. Το πιθανότερο είναι ότι εδώ οι αστυνομικοί δεν καταλαβαίνουν τι κάνουμε» αναφέρει ο συνομιλητής μας και αφηγείται το παρακάτω περιστατικό: «Ένα βράδυ στην Αθηνάς μαζί με ένα από τα μέλη της ομάδας politicalzoo βάφουμε ένα stencil. Ένα περιπολικό και δύο μηχανάκια ΔΙΑΣ σταματούν μπροστά μας και μας πιάνουν στα πράσα. Κατεβάζουν το παράθυρο και μας ρωτούν αν είδαμε κανένα να τρέχει. Απαντάμε όχι, και φεύγουν χωρίς να μας πουν τίποτα. Εμβρόντητοι τελειώνουμε το stencil και φεύγουμε, έχοντας σκάσει στα γέλια».
Γεμάτη περιέργεια περνώ την επόμενη από την Αθηνάς να δω τι άφησαν πίσω τους: ένας ελέφαντας με την επιγραφή police και ένα πιστόλι ανά προβοσκίδας αντικριστά με έναν ακόμη ελέφαντας που σηκώνει την προβοσκίδα ψηλά,  ενώ ερωτηματικά ξεπετάγονται γύρω του.
Σπρέι vs γκλοπ σημειώσατε 1.

ΠΗΓΗ: anaireseis.wordpress.com